Chuyên gia phân tích về tranh cãi H'Hen Niê 'chiếm dụng văn hóa'

Những ngày qua, bộ ảnh tắm được thực hiện trong studio của Hoa hậu Hoàn vũ H'Hen Niê và top 10 Hoa hậu Hoàn vũ Việt Nam 2022 Ngô Bảo Ngọc trở thành chủ đề tranh cãi trên các nền tảng mạng xã hội.

Phần lớn ý kiến cho rằng hai người mẫu có hành động blackfishing - một dạng của hành vi chiếm đoạt văn hóa - khi nhuộm da nâu sậm và tạo kiểu tóc giống phụ nữ ở châu Phi.

Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê, giảng viên khoa Các khoa học liên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng không phải sự bắt chước, sử dụng văn hóa, màu da của một quốc gia khác đều quy kết về hành vi chiếm dụng văn hóa.

"Chiếm dụng văn hóa hay không tùy thuộc vào việc người đó khai thác một cách phù hợp không, có gây phản cảm hoặc xúc phạm cộng đồng mà họ sử dụng văn hóa không?", Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê nêu quan điểm.

H'Hen Niê không coi thường khi thể nghiệm màu da nâu sẫm

Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê nói khi theo dõi bộ ảnh áo tắm của H'Hen Niê và Ngô Bảo Ngọc với màu da nâu sẫm và kiểu tóc giống phụ nữ ở châu Phi, cô không xem đó là hành động blackfishing (thuật ngữ chỉ các nhân vật của công chúng, làm mọi cách để người khác hiểu lầm họ là người da màu).

Tiến sĩ lý giải: "Ở Việt Nam, dù về thẩm mỹ có yêu thích màu da trắng hơn nhưng không quá kỳ thị màu da đen. Có lẽ người Việt giao lưu văn hóa với người châu Phi cởi mở, hòa đồng, không quá phân biệt màu da với họ.

Về Bảo Ngọc, tôi không theo dõi nhiều. Nhưng H'Hen Niê thì tôi có quan sát và tin rằng cô ấy thể nghiệm màu da nâu sẫm trong bộ ảnh không với ý hạ thấp hay coi thường".

Theo giảng viên, cô nhìn nhận bộ ảnh của hai người mẫu ở góc độ tích cực và cho rằng đó là cách thể nghiệm hay, đẹp nên khuyến khích.

"Tôi nhìn nhận theo một cách cởi mở hơn. Người Việt vẫn bắt chước màu da người châu Âu, hay người châu Âu vẫn có khi muốn bắt chước màu da châu Á, châu Phi. Không phải cứ bắt chước, sử dụng văn hóa, màu da của một ai đó là lập tức quy kết hành vi chiếm dụng văn hóa", cô cho biết.

H'Hen Niê và Ngô Bảo Ngọc gây tranh cãi vì màu da nâu sậm trong bộ ảnh áo tắm. Ảnh: @hhenie.

Cùng quan điểm, anh Sohaniim (dân tộc Chăm, Ninh Thuận) - tư vấn của Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường (iSEE) - cho biết việc bắt chước màu da không phải là vấn đề để quy kết H'Hen Niê và Ngô Bảo Ngọc chiếm dụng văn hóa.

"Theo quan điểm của tôi, bắt chước màu da không phải vấn đề để lên án ai đó. Thế giới loài người, nền văn minh, văn hóa luôn va chạm nhau để tạo nên sự tiếp biến. Thuật ngữ chiếm dụng văn hóa cần nhìn vào nội dung biểu hiện, người sử dụng chất liệu văn hóa có tác động gì đến chủ thể văn hóa bị chiếm dụng không. Nếu chúng ta gộp chung tất cả vấn đề 'sáng tạo' hay 'bắt chước' là chiếm dụng đó thì chỉ là tấn công một cách cực đoan", anh Sohaniim chia sẻ với Zing.

Anh Sohaniim trao đổi thêm việc ủng hộ hay lên án bộ ảnh của Hen Niê và Ngô Bảo Ngọc phụ thuộc vào góc nhìn của mỗi cá nhân. Tuy nhiên, anh cho rằng khi tiếp nhận bộ ảnh và đưa quan điểm, khán giả nên nhìn vào thông điệp của hai người mẫu thông qua bộ ảnh, hiệu ứng.

Điều quan trọng nhất, bộ ảnh kể trên có tạo thêm định kiến hoặc ảnh hưởng gì đối với người da đen hay không.

Ranh giới giữa chiếm dụng và khai thác văn hóa

Trên thế giới, nhiều ngôi sao như người mẫu Kendall Jenner, Kim Kardashian, Iggy Azalea, Rita Ora, Ariana Grande, Gigi Hadid... từng bị chỉ trích vì hành vi nhuộm da nâu, tạo kiểu tóc giống người châu Phi.

Tại Việt Nam, không ít người mẫu từng nhuộm da khi thực hiện các bộ ảnh hoặc xuất hiện ở sự kiện giải trí.

Theo Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê, chiếm dụng văn hóa (appropriation) trong tiếng Anh không hoàn toàn mang nghĩa tiêu cực. Song khi chuyển ngữ sang tiếng Việt, từ "chiếm dụng văn hóa" thường được hiểu theo hướng tiêu cực.

Cô cho rằng chiếm dụng văn hóa là tiêu cực khi thành tố của một nền văn hóa được mượn, được sử dụng, khai thác hay chiếm lấy bởi người đến từ một nền văn hóa khác, để phục vụ những mục đích, lợi ích riêng mà không được phép (permission), không có thẩm quyền (authority).

"Để tránh xảy ra rủi ro, khi sáng tạo, nghệ sĩ phải có sự tham vấn của các chuyên gia, phản hồi từ cộng đồng liên quan... sẽ mang đến những kết quả tối ưu, giảm thiểu hiệu ứng tiêu cực gặp phải khi làm việc với một nền văn hóa khác. Tôi luôn muốn cổ vũ mọi người tiếp tục những tìm tòi, sáng tạo về văn hóa, không nên bị ám ảnh bởi nỗi sợ chiếm dụng văn hóa", Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê chia sẻ.

Iggy Azalea từng bị chỉ trích vì hành động blackfishing. Ảnh: CNN.

Cô nói thêm: "Việc khám phá văn hóa khác là điều khá tự nhiên. Chúng ta nên khuyến khích những thể nghiệm, trao đổi văn hóa để cổ vũ sự đa dạng các biểu đạt văn hóa. Tuy nhiên, khi sử dụng chất liệu văn hóa khác, cần có sự thận trọng và nên có một quy trình bài bản".

Anh Sohaniim chia sẻ để phân biệt hai khái niệm "giao thoa, tiếp biến văn hóa" và "chiếm dụng văn hóa" cần căn cứ vào bối cảnh lịch sử, cách thức sở hữu những cái chung của cộng đồng.

"Việt Nam trong bối cảnh hiện đại, xu hướng tiếp cận ra thế giới càng nhiều, tinh thần cởi mở tiếp cận từ bên trong cũng không ít. Nhiều nghệ sĩ thay vì trước đây đi tìm cái mới bên ngoài để phát triển, nay họ đã quay vào bên trong, tìm thấy tài nguyên màu mỡ ở các tộc người để làm nền tảng phát triển là một điều đáng khích lệ. Tôi luôn cổ vũ cho việc tiếp biến và sáng tạo. Nghệ sĩ nếu lấy chất liệu từ văn hóa tộc người khác, không nên đề cao tinh thần sở hữu mang tính cá nhân và luôn luôn tôn trọng văn hóa thuộc cộng đồng", tư vấn của Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường (iSEE) phát biểu.

Đẹp+

HHen Niê bị chỉ trích chiếm đoạt văn hóa vì bôi da đen như Châu Phi

Theo Zing