Đổi công sức lấy kinh nghiệm
Chỉ với một bài đăng tuyển trợ lý không lương, đạo diễn Nguyễn Quang Dũng thổi bùng cuộc tranh luận trong thị trường lao động. Cộng đồng mạng chia phe khi nói về vấn đề làm việc nhưng không nhận thù lao.
Luồng ý kiến chỉ trích Nguyễn Quang Dũng vì chèn ép sức lao động núp bóng sức ảnh hưởng cá nhân. Ý kiến khác cho rằng đây đơn thuần chỉ là thỏa thuận "thuận mua vừa bán". Những người nhận công việc có thể coi đây là khoản đầu tư để tích lũy kinh nghiệm trong ngành điện ảnh - thứ khó học hỏi trong sách vở mà chủ yếu dựa vào quá trình thực chiến.
Hầu hết người làm việc trong lĩnh vực nghệ thuật bênh vực quan điểm của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng. Họ dẫn ra những đặc thù của công việc trong ngành này. Từ trải nghiệm cá nhân, MC Đan Lê cho rằng ở thời sinh viên, được làm việc không công cũng là may mắn.
Khi còn là sinh viên năm 3, Đan Lê trúng tuyển công việc làm MC bản tin Dự báo thời tiết ở đài truyền hình. "Ngày qua ngày, cứ sau giờ học, mình lại lọ mọ vào đài. Không ai giao việc, mình tự tìm việc, theo chân các anh chị Khí tượng Thủy văn, chờ xem có ai cần giúp gì thì đỡ. Nhiều lúc chỉ cần cầm một tờ fax từ Trung tâm Khí tượng Thuỷ văn gửi sang, mang lên phòng đồ họa để lấy thông tin thôi cũng cảm giác quan trọng lắm. Khi mọi người bận, mình ngồi cắt báo, thu thập tài liệu, sắp xếp lại thư mục chung cho cả phòng. Đợi đến tối muộn, xuống trường quay tập dẫn, thường là gần 10h, khi dọc hành lang đèn tắt hết mới về", Đan Lê kể.
Cô làm việc không lương suốt một năm, không ngại bất cứ công việc gì để học nghề. Trước khi tốt nghiệp đại học, khi nhiều bạn cùng lớp đi thực tập ở các đài địa phương, Đan Lê được thực tập tại Đài Truyền hình Việt Nam, sau đó được đi làm chính thức.
Nữ MC nói cô không khuyến khích mọi người đi làm không công, nhưng mỗi người có thể chọn con đường riêng phù hợp. "Không có lựa chọn nào cao quý hay thấp kém tuyệt đối, chỉ có lựa chọn bạn hiểu rõ và chấp nhận cái giá đi kèm", Đan Lê nói.
MC Huyền Trang cũng cho biết thời sinh viên, cô từng làm việc không lương trong lĩnh vực truyền hình, thời gian kéo dài khoảng 6 tháng. "Sau hơn nửa năm làm cộng tác, tôi có đồng lương đầu tiên. Dù không nhiều nhưng vẫn hoan hỷ và quyết tâm tiếp tục làm. Có người nhìn vào sẽ thấy bất công, nhưng có người sẽ cho là xứng đáng!", nữ MC chia sẻ.
Từ câu chuyện của người trong cuộc, nhiều MC, biên tập viên hay nhà quay phim khẳng định trong lĩnh vực nghệ thuật, công việc không lương không phải điều gì xa lạ. Nhiều người chấp nhận bỏ công sức, thời gian để đổi về kinh nghiệm, lấy ngắn nuôi dài.
TS Nguyễn Văn Thăng Long - Phó chủ nhiệm bộ môn Truyền thông chuyên nghiệp (Đại học RMIT Việt Nam) - nhìn nhận vụ ồn ào từ bài đăng của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng có thể đánh giá theo hai góc nhìn.
"Nếu vị trí đó có thể được xem là thực tập sinh nhằm hoàn thiện khả năng của mình, biến từ lý thuyết với trải nghiệm thành thực tiễn kinh nghiệm, công việc không lương trong trường hợp này hợp lý. Ngược lại, nếu đã có nhiều kinh nghiệm trong công việc, có thể giúp đạo diễn tăng hiệu quả công việc, trợ lý đòi hỏi lương là đúng", ông Long nói.
Có tạo tiền lệ xấu?
Tranh luận liên quan bài đăng của đạo diễn Nguyễn Quang Dũng chủ yếu tác động với bộ phận công chúng là người trẻ - những người vừa bước vào thị trường lao động, đang trong giai đoạn đầu xây dựng sự nghiệp.
Những năm gần đây, việc sinh viên chấp nhận đi làm không lương để lấy kinh nghiệm không còn xa lạ. Từ các công ty truyền thông, marketing, sản xuất nội dung cho đến nhà hàng, khách sạn, nhiều vị trí thực tập, cộng tác viên được tuyển dụng với mức đãi ngộ là con số 0. Hiện tượng này đặt ra câu hỏi: đây là cơ hội cần thiết cho người trẻ bước vào thị trường lao động, hay là vòng xoáy khiến sinh viên thiệt thòi ngay từ vạch xuất phát?
Những người chỉ trích đạo diễn Nguyễn Quang Dũng cho rằng môi trường sáng tạo lành mạnh không thể xây dựng trên việc dùng miễn phí chất xám của thế hệ trẻ. Những người mới cần kinh nghiệm, nhưng họ cũng cần được tôn trọng bằng giá trị vật chất để duy trì cuộc sống. "Việc dùng danh tiếng để lách luật không chỉ là thao túng tâm lý mà còn tạo ra một tiền lệ xấu cho thị trường lao động ngành nghệ thuật tại Việt Nam", khán giả bình luận.
Tài khoản Facebook Viên Nguyễn cho rằng muốn suy xét việc tuyển dụng không lương có hợp lý hay không cần phải căn cứ thực tế nội dung công việc. "Nếu coi trợ lý là cơ hội học nghề, đạo diễn có trách nhiệm dạy kiến thức, kỹ năng cho trợ lý. Nếu đơn thuần tìm người chạy việc vặt, bào mòn sức lao động của họ mà không trả lương thì không thỏa đáng", người này nêu quan điểm.
Một số sinh viên, người mới ra trường chia sẻ quan điểm với PV Tiền Phong về công việc không lương. Thực tế, việc chấp nhận hay không phụ thuộc vào mục đích của mỗi người trong giai đoạn cụ thể.
Phương Linh - sinh viên nhất Đại học Ngoại thương - xác định tìm việc từ sớm để tích lũy kinh nghiệm, tránh bỡ ngỡ khi ra trường. Theo học chuyên ngành liên quan đến quản trị kinh doanh, Phương Linh nói không muốn theo đuổi việc làm thêm trái ngành. Khi được hỏi quan điểm về công việc không lương, Linh nói không sẵn sàng ứng tuyển dù bản thân không gặp gánh nặng kinh tế.
"Tôi không đặt nặng việc kiếm được bao nhiêu tiền từ công việc làm thêm vì kinh nghiệm mới là điều quan trọng. Hơn nữa, là sinh viên, tôi xác định không thể kiếm được công việc thu nhập quá cao vì chưa đủ bằng cấp. Tuy nhiên, với công việc mang tính thực tập không lương, có lẽ tôi không kiên trì được. Những việc vặt như in ấn, chuẩn bị tài liệu, tổng hợp dữ liệu đều tốn sức và xứng đáng được trả lương dù ít. Chưa kể, chúng tôi cũng cần có chi phí cho việc đi lại, ăn uống khi đi làm", Linh nói.
Trịnh Quốc (26 tuổi, Hà Nội) có trải nghiệm học việc ở xưởng vẽ với mức hỗ trợ một triệu đồng/tháng khi còn là sinh viên Đại học Kiến trúc Hà Nội. Công việc chủ yếu của Quốc là chuẩn bị học liệu, dụng cụ, đôi khi tự làm mẫu vẽ cho học viên. Dù thời gian học việc không dài nhưng Quốc hài lòng với những kinh nghiệm tích lũy được.
Nhiều sinh viên theo học ngành nghề liên quan đến nghệ thuật cũng từng làm những công việc không lương thời vụ như trợ lý trong show thời trang, diễn viên đóng thế. Thứ họ nhận về không phải đồng lương, thay vào đó là tấm bằng chứng nhận để làm đẹp hồ sơ xin việc.
Làm việc để tích lũy kinh nghiệm không sai, nhưng kinh nghiệm không nên được đánh đổi bằng việc xóa bỏ hoàn toàn giá trị lao động. Điều quan trọng hơn cả là tỉnh táo lựa chọn môi trường làm việc, đặt câu hỏi rõ ràng về quyền lợi, thời gian, người hướng dẫn và cơ hội phát triển là điều cần thiết.
Theo Tiền Phong
