Nhọc nhằn nghề làm đèn Trung thu truyền thống

Từ bao đời nay, làng Báo Đáp, thuộc xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định đã nổi tiếng với nghề làm đèn ông sao truyền thống. Từ những năm 50 - 60 của thế kỷ trước, người dân trong làng đã biết làm các loại đồ thủ công đẹp mắt để bày bán tại các phiên chợ ở nhiều tỉnh phía Bắc, từ nông thôn cho đến thị thành.


Có dịp đặt chân tới làng Báo Đáp vào những ngày đầu tháng 8 âm lịch, tôi cảm nhận được không khí Trung thu đã rộn ràng khắp khắp mọi nơi. Từ đầu làng tới từng ngõ xóm, ngay cả các cụ già và những em nhỏ cũng đang tất bật với công việc làm đèn Trung thu để kịp giao hàng cho khách theo đúng tiến độ.

Thế nhưng, mùi tre nứa đặc trưng - một nguyên liệu không thể thiếu trong việc làm nên một chiếc đèn ông sao đã không còn đậm đà như trước. Có vẻ như người dân nơi đây đã ít sản xuất món đồ chơi truyền thống này hơn, mọi thứ vì thế mà được cắt giảm đi đôi phần nên cái gì cũng trở nên khác lạ hẳn.

Nhọc nhằn nghề làm đèn truyền thống

Cách đây có vài năm thôi mà ngôi làng Báo Đáp đã thay đổi khá nhiều. Vẫn là sắc đỏ rực rỡ và lung linh của những chiếc đèn ông sao nổi bật, vẫn là sức sống trường tồn của làng nghề truyền thống ngày nào. Nhưng sao khuôn mặt của các nghệ nhân làm đèn lại chẳng còn tươi tắn như khi trước?

Họ không buồn vì đèn ông sao đang ngày càng "thất thế" trước những món đồ chơi ngoại nhập bắt mắt, mà họ buồn vì làng nghề truyền thống đang dần bị mai một theo thời gian. Người làm đèn chẳng còn xôm tụ như ngày xưa, vì hàng tồn kho từ những năm trước vẫn chất đống đầy nhà mà chẳng tài nào tiêu thụ hết.

Hơn nữa, để làm được một chiếc đèn hoàn chỉnh cũng tiêu tốn khá nhiều thời gian và công sức của người lao động.



Thông thường, thời gian làm đèn kéo dài từ giữa tháng 2 cho tới hết tháng 9 dương lịch. Lúc đó, người dân bắt đầu chặt nứa thành nhiều đoạn rồi ngâm nước vôi trong để chống mối mọt. Sau khi ngâm xong thì đem phơi nắng rồi mới chẻ thành nan. Chẻ ra rồi lại phải phân loại xem phần nào để làm nan, phần nào dùng để làm cờ rồi mới ghép và dán giấy màu cho chiếc đèn.

Ngoại trừ giấy bóng kính được nhập từ Hà Nội thì các loại nguyên liệu khác đều do họ tự tay chế tạo hết.

Từng công đoạn một, dù nhỏ đến đâu cũng đòi hỏi sự tỉ mẩn và kiên trì từ những đôi bàn tay khéo léo của dân làng Báo Đáp. Cũng đã nhiều năm, các hộ gia đình trong làng đều chia nhau ra để làm các công đoạn riêng biệt, người thì lên khung, người thì lại dán giấy bóng kính.

"Công việc tuy mệt nhưng mà vui đáo để. Ai cũng tất bật, luôn chân luôn tay để cố gắng hoàn thiện sản phẩm và kịp giao cho khách", cô Lâm - một người thợ làm đèn chia sẻ.



Tuy nhiên, trời lại không chiều lòng người khi mà mùa Trung thu năm ngoái, nhiều hộ gia đình đã bị tồn lại khá nhiều đèn do mưa lớn. Bởi vậy, năm nay có rất nhiều gia đình không tham gia vào công việc "gia truyền" này nữa, hoặc có thì cũng chỉ làm ở số lượng hạn chế.

Đồng thời, sự xâm nhập của những loại đồ chơi Trung Quốc đã khiến mặt hàng truyền thống của Việt Nam trở nên "đuối sức" hơn hẳn. Người dân dù muốn cũng chẳng dám làm nhiều, lãi chẳng được bao nhiêu mà nguy cơ ế ẩm là không thể lường trước được.

Ông Nguyễn Văn Dậu, 74 tuổi (trú tại xóm 4, làng Báo Đáp, Nam Định) tâm sự "Vất vả lắm các cô chú ạ. Giá của loại đèn nhỏ thấp nhất là 2.500 đồng, cao nhất là 3.000 đồng một chiếc, trong đó tiền nguyên liệu đã hết 2.200 đồng rồi. Lời lãi chẳng mấy, nhưng vì gắn bó với nghề lâu rồi nên không dứt ra được. Lãi ít, nhưng tôi vẫn cố gắng làm vừa số lượng thì cũng đủ ăn đủ mặc chứ chẳng mơ đến giàu sang gì đâu".

Dù nghèo khó chứ không chịu bỏ nghề

Những năm trước, cứ đến mùa làm đèn là cả làng lại tấp nập như đang có hội. Nhưng giờ đây, do nhu cầu của thị trường ngày càng đổi thay, phân nửa người dân trong làng đã chuyển sang làm hoa giấy và hoa nhựa. Bởi lẽ, làm nghề này tốn quá nhiều thời gian mà thu nhập lại thấp, nên họ không thể theo đuổi công việc “lấy công làm lãi” nữa.

"Tôi làm đèn tính đến nay cũng ngót nghét 50 năm rồi. Tiếp nối cái nghề của gia đình, nhưng tôi lại coi nó là cái nghiệp của bản thân. Làm đèn vất vả đấy, nhiều khi chẻ tre đến ứa cả máu tay nhưng vì không muốn những chiếc đèn truyền thống bị tụi nhỏ lãng quên nên tôi vẫn cố gắng làm tiếp. Dù có nghèo nhưng tôi nhất quyết sẽ không bỏ nghề, thậm chí còn truyền nghề cho con cháu của mình nữa", bác Vũ Văn Trùng, 57 tuổi khẳng định.


Có lẽ, điều khiến người nghệ nhân phải lưu luyến với chiếc đèn truyền thống không chỉ xuất phát từ tình yêu nghề, mà còn được ảnh hưởng từ những kí ức tuổi thơ tươi đẹp của chính bản thân họ.

Chẳng biết hình ảnh về ngày hội rước đèn trông trăng trong tiếng trống ếch rộn ràng sẽ còn tồn tại được bao lâu nữa, cũng chẳng dám chắc đám trẻ có còn nhớ về những món đồ chơi quen thuộc mà đầy giản dị như thế hay không...

Nhưng tôi vẫn luôn tin tưởng rằng, Báo Đáp - ngôi làng nổi tiếng với nghề làm đèn thủ công duy nhất miền Bắc sẽ tiếp tục tồn tại với niềm đam mê từ những người nghệ nhân tài hoa và đầy tâm huyết tại xứ Thành Nam.